Η γλώσσα και η ανάπτυξή της απασχολεί τους επιστήμονες από την αρχαιότητα, ενώ αποτελεί για τους γονείς μία συναρπαστική περίοδο της ζωής των παιδιών τους. Τα τελευταία πενήντα όμως περίπου χρόνια ψυχολόγοι και γλωσσολόγοι χρησιμοποιούν σύγχρονες επιστημονικές και τεχνολογικές μεθόδους για να μελετήσουν τον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά κατακτούν τη μητρική τους γλώσσα στα πρώτα χρόνια της ζωής τους. Σήμερα ξέρουμε πολλά για το πώς αναπτύσσεται η γλώσσα, και πολλά άλλα παραμένουν ακόμα άγνωστα.
Πότε ξεκινά η γλωσσική ανάπτυξη ενός παιδιού;
Η γλωσσική ανάπτυξη ξεκινά ήδη πριν από τη γέννηση ενός παιδιού: κατά το δεύτερο τρίμηνο της κύησης το ακουστικό σύστημα του εμβρύου ξεκινά να λειτουργεί και το έμβρυο ακούει μέσα στη μήτρα διάφορους θορύβους και φυσικά τη γλώσσα που μιλούν οι γύρω του και κυρίως η μητέρα του. Μέχρι ο ήχος να φτάσει στα αυτιά του εμβρύου περνά μέσα από διάφορα φυσικά “εμπόδια” όπως το σώμα της μητέρας, αλλά και το αμνιακό υγρό. Αυτό δημιουργεί μία αλλοίωση στον ήχο, αλλά το έμβρυο μπορεί να ακούσει τον επιτονισμό των λέξεων και την προσωδία της γλώσσας, ή με άλλα λόγια το ρυθμό και τη μουσικότητα της γλώσσας που μιλιέται γύρω του. Όταν ένα βρέφος γεννιέται ξεχωρίζει και προτιμά να ακούει τη φωνή της μητέρας του από αυτές άλλων γυναικών αλλά και τη μητρική του γλώσσα από άλλες γλώσσες.
Κατά τη γέννηση ένα παιδί έχει τη δυνατότητα να μάθει οποιαδήποτε γλώσσα στον κόσμο: η έρευνα έχει δείξει για παράδειγμα ότι ακουστικές διαφορές ήχων που απουσιάζουν από τη μητρική γλώσσα ενός νεογέννητου βρέφους γίνονται αντιληπτές από το βρέφος, αλλά όχι από τους ενήλικες! Σε ηλικία όμως 6 μηνών το βρέφος ξεκινά να “συντονίζεται” με τη μητρική του γλώσσα και να χάνει τις ικανότητες που είχε ως νεογέννητο να διακρίνει ήχους όλων των γλωσσών. Σε αυτή την ηλικία το βρέφος ξεκινά με άλλα λόγια να εξειδικεύεται στους ήχους της δικής του γλώσσας και να αναπτύσσει το φωνολογικό σύστημα της γλώσσας του. Κατά το δεύτερο μισό του πρώτου χρόνου ζωής το βρέφος εξασκείται με διάφορους τρόπους στους ήχους της γλώσσας και κυρίως με το βάβισμα, δηλαδή την επανάληψη της ίδιας συλλαβής πολλές φορές. Παρόλο που το βάβισμα είναι ένα καθολικό χαρακτηριστικό των βρεφών σε όλο τον κόσμο, οι ήχοι που παράγουν τα βρέφη στο στάδιο αυτό διαφέρουν ανάλογα με τη γλώσσα που μιλιέται στο περιβάλλον των βρεφών!
Προς το τέλος του πρώτου χρόνου ζωής ή στην αρχή του δευτέρου τα βρέφη παράγουν τις πρώτες τους λεξούλες. Αυτό το ορόσημο σηματοδοτεί μία μακρά διαδικασία εκμάθησης της γλώσσας μέχρι να φτάσουν τα παιδιά στο ενήλικο στάδιο, η οποία διαφέρει σημαντικά από παιδί σε παιδί. Γύρω στους 18-24 περίπου μήνες παρατηρείται σε πολλά παιδιά μία “έκρηξη” στην εκμάθηση λέξεων, κατά την οποία μαθαίνουν πολλές λέξεις με πολύ εύκολο τρόπο.
Κατά τον τρίτο και τέταρτο χρόνο ζωής τα παιδιά φτιάχνουν συνδυασμούς λέξεων και μαθαίνουν τη γραμματική της γλώσσας τους, που τους επιτρέπει να εκφράζουν πιο δύσκολα και περίπλοκα νοήματα. Για παράδειγμα, ανακαλύπτουν το ότι μπορούμε να αλλάζουμε τις καταλήξεις των λέξεων για να δηλώσουμε ότι διαφορετικά άτομα κάνουν κάτι (π.χ. αγαπώ-αγαπάς), ότι κάτι γίνεται σε διαφορετικό χρόνο (π.χ. αγαπώ-αγάπησα) ή ότι μπορούμε να μιλήσουμε για ένα πράγμα ή για πολλά (π.χ. σοκολάτα-σοκολάτες). Και όλα αυτά μαθαίνονται αβίαστα από τα παιδιά, χωρίς κανένας ενήλικας να τους διδάξει πώς πρέπει να σχηματίζουν τις λέξεις ή τη γραμματική.
Τρόποι μελέτης της γλώσσας
Ένας από τους τρόπους με τους οποίους μελετάται η γλώσσα σε πολλές χώρες του κόσμου είναι με τη χρήση του Καταλόγου Επικοινωνιακής Ανάπτυξης MacArthur-Bates CDI, ενός ερωτηματολογίου που απευθύνεται σε γονείς μικρών παιδιών. Οι γονείς είναι αυτοί που γνωρίζουν καλύτερα τα παιδιά τους και τις ικανότητές τους σε διάφορες φάσεις της ανάπτυξης. Μέσα λοιπόν από στοχευμένες ερωτήσεις για τη γλώσσα και άλλες ικανότητες επικοινωνίας συλλέγονται πληροφορίες για τις ικανότητες των παιδιών σε διάφορες ηλικίες και καθορίζονται τα φυσιολογικά στάδια ανάπτυξης.
Στο Πανεπιστήμιο Κύπρου η Ομάδα Γλωσσικής Κατάκτησης Κύπρου (Cyprus Acquisition Team) μελετά τον τρόπο ανάπτυξης της γλώσσας με ιδιαίτερη έμφαση στην ανάπτυξη της Ελληνικής στην Κύπρο. Το πρόγραμμα ΛέξιΚυπ, που χρηματοδοτείται από το Ίδρυμα Λεβέντη μέσω του Πανεπιστημίου Κύπρου, μελετά τη γλωσσική ανάπτυξη σε παιδιά που μαθαίνουν μόνο Ελληνικά, μέσω της μετάφρασης στα Ελληνικά του Καταλόγου Επικοινωνιακής Ανάπτυξης MacArthur-Bates CDI, ενός εργαλείου, που είναι διεθνώς καθιερωμένο τα τελευταία είκοσι χρόνια και χρησιμοποιείται τόσο ερευνητικά όσο και διαγνωστικά.
Στόχος του προγράμματος αυτού είναι η συλλογή πληροφοριών από γονείς παιδιών 6 μηνών έως 2,5 ετών και η καθιέρωση των φυσιολογικών σταδίων ανάπτυξης της γλώσσας για τα παιδιά στην Κύπρο. Το μόνο που χρειαζόμαστε από τους συμμετέχοντες είναι να συμπληρώσουν το ερωτηματολόγιό μας σε χώρο και χρόνο της επιλογής τους, και μόνο μία φορά!
Αν έχετε παιδί αυτής της ηλικίας, που μαθαίνει μόνο Ελληνικά, μπορείτε να εγγραφείτε στο πρόγραμμα επικοινωνώντας με την υπεύθυνη του προγράμματος, Δρ Λουκία Ταξιτάρη, στο 25002293, ή μέσω της ηλεκτρονικής φόρμας εγγραφής μας:
http://www.research.biolinguistics.eu/ChildDB/register.php?flg=1
Μπορείτε επίσης να μας βρείτε στο Facebook εδώ:
https://www.facebook.com/groups/1414199732195215/?fref=ts
Η συμμετοχή του κάθε γονιού στο πρόγραμμα αυτό είναι σημαντική για τη μελέτη της γλωσσικής ανάπτυξης, στην Κύπρο και διεθνώς. Η καθιέρωση φυσιολογικών σταδίων ανάπτυξης επιτρέπει την κατανόηση του φαινομένου της ανάπτυξης της γλώσσας σε θεωρητικό επίπεδο, αλλά και τη χρήση της γνώσης αυτής και του εν λόγω εργαλείου για την έγκαιρη διάγνωση γλωσσικών δυσκολιών. Μόνο μέσα από τη συμμετοχή και το ενδιαφέρον των ίδιων των γονιών για την επιστήμη, θα μπορέσει η επιστημονική κοινότητα να προσφέρει στην κοινωνία τις γνώσεις της και να δράσει ωφέλιμα προς όσους την έχουν ανάγκη.
Paidiatros.com
Λουκία Ταξιτάρη, Ειδικός επιστήμονας
