Ξέρεις εκείνη τη στιγμή που το τετράχρονο παιδί σου σε ρωτά «Γιατί ο ουρανός είναι μπλε;» και συνειδητοποιείς ότι δεν έχεις την παραμικρή ιδέα; Καλωσήρθες στη γονεϊκότητα, όπου υποτίθεται ότι είμαστε η πηγή όλης της γνώσης ενώ ταυτόχρονα ψάχνουμε στο Google «πώς βγαίνει ο ανεξίτηλος μαρκαδόρος από τον τοίχο» για τρίτη φορά μέσα στην εβδομάδα.
Το θέμα είναι ότι σε έναν κόσμο όπου τα γεγονότα φαίνονται αβέβαια και η επιστήμη υποτιμάται, το να μεγαλώνουμε παιδιά με κριτική σκέψη και περιέργεια είναι πιο κρίσιμο από ποτέ. Και ειλικρινά; Ίσως να είναι πιο εύκολο απ’ όσο νομίζεις – ακόμα κι αν κοιμόσουν στο μάθημα χημείας στο λύκειο.
Γιατί έχει σημασία να ξεκινήσεις νωρίς
Αν αναρωτιέσαι αν αξίζει τον κόπο να ενθαρρύνεις την επιστημονική περιέργεια του παιδιού προσχολικής ηλικίας, την ώρα που με δυσκολία βάζει ίδιες κάλτσες, υπάρχει κίνητρο: η έρευνα δείχνει ότι η καλλιέργεια ενδιαφέροντος για τις STEM επιστήμες στην προσχολική και δημοτική ηλικία είναι καθοριστική για μελλοντική ενασχόληση με επιστημονικά επαγγέλματα.
Η συγγραφέας παιδικών βιβλίων Kirsten W. Larson, που έγραψε το “This Is How You Know” (ένα εικονογραφημένο βιβλίο για επιστημονική σκέψη σε παιδιά 4-8 ετών), το εξηγεί τέλεια: «Τα μικρά παιδιά είναι φυσικά περίεργα και διερευνητικά». Ο στόχος είναι να τα ενθαρρύνουμε «να κάνουν ερωτήσεις, να απορούν και να αναζητούν απαντήσεις – πριν δουν την επιστήμη σαν μια βαρετή συλλογή γεγονότων ή απλώς σαν σχολικό μάθημα».
Σκέψου το: το τετράχρονο παιδί μπορεί να περάσει 20 λεπτά χαζεύοντας ένα έντομο στο πεζοδρόμιο, ρωτώντας ατελείωτα από πού ήρθε και τι κάνει. Αυτό δεν είναι ενοχλητική συμπεριφορά – είναι επιστημονική σκέψη σε δράση. Το κόλπο είναι να πιάσεις και να καλλιεργήσεις αυτή τη φυσική περιέργεια πριν ο κόσμος τα πείσει ότι η επιστήμη είναι βαρετή ή «δεν είναι για εκείνα».
Η φάση του «γιατί»: αγκάλιασε το χάος
Ας ξεκινήσουμε με τον ελέφαντα στο δωμάτιο: τις ατελείωτες ερωτήσεις «γιατί». Αν το ζεις ήδη, έχεις την απέραντη συμπάθειά μου και τον θαυμασμό μου που ακόμα δεν έχεις χάσει το μυαλό σου.
«Μου αρέσει να επιστρέφω την ερώτηση στο παιδί και να το ρωτάω τι πιστεύει», προτείνει η Larson. «Αν ρωτάει γιατί, σημαίνει ότι είναι περίεργο και πιθανόν έχει ήδη δικές του σκέψεις».
Επαναστατικό, σωστά; Αντί να σκαρφίζεσαι μια απάντηση που ίσως δεν είναι σωστή, γύρνα την ερώτηση πίσω. Το παιδί ρωτάει γιατί πέφτουν τα φύλλα; Ρώτα το τι πιστεύει εκείνο. Ίσως απαντήσει ότι τα δέντρα νυστάζουν – και ειλικρινά, για ένα προσχολικό παιδί αυτή δεν είναι καθόλου άσχημη σκέψη.
Είναι εντάξει να πεις «Δεν ξέρω» (Σοβαρά.)
Εδώ είναι το χαρτάκι άδειας να είσαι άνθρωπος: δεν χρειάζεται να ξέρεις τα πάντα. Όπως λέει η Larson, ακόμα και οι επιστήμονες δεν έχουν όλες τις απαντήσεις. Για εκείνους το «Δεν ξέρω» είναι αρχή, όχι τέλος.
Αυτή είναι η τέλεια ευκαιρία να δείξεις το είδος σκέψης που θέλουμε να καλλιεργήσουμε. Αν το παιδί σε ρωτήσει γιατί το σαπούνι κάνει φουσκάλες, μπορείς να πεις «Δεν ξέρω – ας το ψάξουμε μαζί». Έπειτα μπορείτε να το γκουγκλάρετε, να κάνετε πείραμα ή να πάτε στη βιβλιοθήκη. Δεν παραδέχεσαι ήττα, απλώς του δείχνεις πώς να είναι περίεργο και εφευρετικό.
Κάνε τις καθημερινές στιγμές επιστημονικά πειράματα
Η επιστημονική σκέψη δεν χρειάζεται εργαστήριο ή ειδικό εξοπλισμό· χρειάζεται προσοχή στον κόσμο γύρω μας. Η Larson τα λέει «δραστηριότητες παρατήρησης και απορίας» και μπορούν να γίνουν παντού.
«Τα παιδιά είναι απίστευτοι παρατηρητές», σημειώνει. Στο σούπερ μάρκετ, αντί να σκέφτεσαι μόνο πώς θα αποφύγεις τη γκρίνια, ρώτα τι παρατηρούν. Ίσως πουν: «Όλα τα μήλα είναι μαζί, αλλά έχουν διαφορετικά χρώματα». Έτοιμη συζήτηση για ποικιλίες, συνθήκες καλλιέργειας ή ταξινόμηση.
Στην κουζίνα, δείξε τους τι γίνεται όταν ανακατεύεις σόδα με ξύδι. Στο μπάνιο, παρατηρήστε ποια παιχνίδια βουλιάζουν και ποια επιπλέουν. Δεν χρειάζεται Pinterest… είναι απλώς η ζωή, με λίγη περισσότερη προσοχή.
Η τέχνη του να μην δίνεις απαντήσεις
Αν το παιδί αναρωτηθεί γιατί το αυτοκινητάκι πάει πιο μακριά σε πιο ψηλή ράμπα, μην μπεις σε μάθημα φυσικής. Ενθάρρυνέ το να δοκιμάσει.
«Μην τους δίνετε απάντηση, γιατί έτσι κλείνετε την περιέργεια», λέει η Larson. «Αντίθετα, αφήστε τα να διερευνήσουν τις ιδέες τους».
Ας φτιάξουν διαφορετικές ράμπες, ας δοκιμάσουν άλλα αυτοκινητάκια, ας βγάλουν τα δικά τους συμπεράσματα. Μπορεί να πάρει περισσότερο χρόνο και να γεμίσει το σαλόνι αυτοκινητάκια, αλλά δεν διδάσκεις απλά φυσική – διδάσκεις πώς να σκέφτονται.
Η αποτυχία είναι απλά δεδομένα με άλλη μορφή
Πολλοί μεγαλώσαμε πιστεύοντας ότι το λάθος σημαίνει ότι δεν είμαστε αρκετά «έξυπνοι» για την επιστήμη. Η Larson μας θυμίζει τον Τόμας Έντισον: «Δεν απέτυχα 10.000 φορές – απλώς βρήκα 10.000 τρόπους που δεν λειτουργούν».
Αν το χαρταετό τους πέσει ή το πείραμα με το φυτό δεν πάει καλά, δες το σαν πληροφορία, όχι αποτυχία. «Αυτό δεν έγινε όπως περιμέναμε. Τι πιστεύεις ότι μπορούμε να δοκιμάσουμε διαφορετικά;»
Αυτός ο τρόπος σκέψης είναι πολύτιμος, ειδικά για παιδιά που αγχώνονται ή θέλουν να τα καταφέρνουν πάντα τέλεια.
Η κριτική σκέψη ξεκινά νωρίς
Στον κόσμο της πληροφορίας, η κριτική σκέψη δεν είναι «μπόνους» – είναι αναγκαιότητα. Αλλά πώς μιλάς για «αξιοπιστία ειδήσεων» σε ένα παιδί 6 ετών χωρίς να σκοτώσεις τη μαγεία;
Ξεκίνα απλά. Βοήθησέ τα να ξεχωρίζουν γεγονότα από γνώμες. Μίλα για το πώς τα έντονα συναισθήματα απέναντι σε μια πληροφορία είναι σημάδι ότι αξίζει να την ψάξουν περισσότερο.
Δείξε τους τη δική σου σκέψη. Αν ακούσεις μια απρόσμενη είδηση, άφησέ τα να δουν πώς κοιτάς πέρα από τον τίτλο, εξετάζεις την πηγή και αναζητάς περισσότερα στοιχεία. Δεν τα κάνεις κυνικά· τα κάνεις σκεπτόμενα.
Η επιστήμη είναι για όλους (ναι, για όλους)
Δεν χρειάζεται να είσαι μαθηματική διάνοια για να γίνεις επιστήμονας. Η Larson λάτρευε τη φυσική σωματιδίων στο λύκειο αλλά δυσκολεύτηκε με τον λογισμό. «Νόμιζα ότι αυτό σήμαινε πως δεν μπορούσα να γίνω επιστήμονας. Αλλιώς, θα μου ερχόταν εύκολα, σωστά;»
Λάθος. Η επιστήμη είναι κυρίως «συνήθειες σκέψης: περιέργεια, ερωτήσεις, σκεπτικισμός, ανοιχτό μυαλό και αναζήτηση αποδείξεων».
Διεύρυνε το σύμπαν των δυνατοτήτων τους
Ένα από τα πιο ισχυρά πράγματα που μπορείς να κάνεις είναι να τους δείξεις ότι οι επιστήμονες έχουν κάθε σχήμα, μέγεθος και υπόβαθρο. Η Larson προτείνει να διαβάζετε παιδικά βιβλία με ποικιλία επιστημόνων και μηχανικών.
Τα παιδιά χρειάζονται επιστήμονες που μοιάζουν με τα ίδια, αλλά και «παράθυρα» σε άλλες εμπειρίες. Μάθετε για τον αφροαμερικανό βιολόγο Charles Henry Turner, που ανακάλυψε ότι οι μέλισσες βλέπουν χρώματα. Για την Temple Grandin, ακτιβίστρια αυτισμού και ειδική στη συμπεριφορά ζώων. Για γυναίκες που εργάζονταν δεκαετίες στις STEM και έκαναν ανακαλύψεις που δεν αναγνωρίστηκαν όσο έπρεπε.
Όπως λέει η Larson: «Θέλω τα παιδιά κάθε φύλου να ξέρουν ότι οι γυναίκες είναι χρόνια στις STEM και να το θεωρούν φυσιολογικό». Δεν είναι θέμα «κουτάκια»· είναι θέμα να διευρύνεις την αίσθησή τους για το τι είναι δυνατό.
Το παιχνίδι είναι μακροπρόθεσμο
Δεν μεγαλώνουμε απλώς παιδιά που ξέρουν τυχαία πράγματα για τη φωτοσύνθεση (αν και κι αυτό είναι ωραίο). Μεγαλώνουμε μελλοντικούς ενήλικες που θα μπορούν να πλοηγηθούν σε έναν περίπλοκο κόσμο με περιέργεια, ευελιξία και κριτική σκέψη.
Η έρευνα δείχνει ότι η καλλιέργεια ενδιαφέροντος για STEM στο δημοτικό είναι κρίσιμη. Αλλά ακόμα κι αν το παιδί σου δεν γίνει ποτέ επιστήμονας, αυτές οι νοοτροπίες – περιέργεια, ερωτήσεις, σκεπτικισμός με ανοιχτό μυαλό – θα τους ωφελήσουν παντού.
Όπως το θέτει η Larson: «Η επιστήμη μας δίνει τις πληροφορίες που χρειαζόμαστε για να αντιμετωπίσουμε τα μεγάλα προβλήματα του κόσμου. Ιδανικά, μας βοηθά να παίρνουμε αποφάσεις και να βελτιώνουμε τον κόσμο».
Οπότε, την επόμενη φορά που το παιδί σου κάνει την 847η ερώτηση «γιατί» της ημέρας, πάρε μια ανάσα. Δεν περιορίζεσαι στο να λύσεις μια απορία, ανοίγεις τον δρόμο ώστε να διαμορφωθεί ένας κριτικά σκεπτόμενος άνθρωπος. Και στον σημερινό κόσμο, αυτό ίσως να είναι το πιο σημαντικό έργο που έχουμε… Ακόμα κι αν συνεχίζεις να ψάχνεις στο Google γιατί το σαπούνι κάνει φουσκάλες.
Πηγή:mothersblog.gr
