Οι γονείς σήμερα είμαστε πραγματικά τυχεροί. Έχουμε στη διάθεσή μας τις τελευταίες εξελίξεις της τεχνολογίας για να μας βοηθήσουν να μεγαλώσουμε τα παιδιά μας πιο άνετα από ό,τι στα παλιά χρόνια. Καρότσια, ριλάξ, κούνιες με κάγκελα, καθισματάκια, άθραυστα σκεύη και παιχνίδια ειδικά για παιδιά και κυρίως: πάνες μια χρήσης…είναι όμως όντως έτσι; Μήπως κάπου στην πορεία, παρασυρμένοι από την ευκολία της χρήσης αλλά και τους σύγχρονους ρυθμούς ζωής, έχουμε χάσει επαφή με κάποιες από τις ανάγκες των παιδιών μας; Έχετε διερωτηθεί ποτέ τι έκαναν οι γενιές πριν από εμάς, όταν δεν υπήρχαν οι πάνες μίας χρήσης; Πώς τα έβγαζαν πέρα; Είναι δυνατόν να έπλεναν πάνες μέχρι να γίνει ένα παιδί τριών ή τεσσάρων χρονών; Και μάλιστα πριν να εφευρεθεί το πλυντήριο;
Αυτές τις απορίες είχα κι εγώ όταν ξεκίνησα να ψάχνω το θέμα. Έπεσε στα χέρια μου ένα βιβλίο ανθρωπολογίας της παιδικής ηλικίας. Αλλά η μόνη αναφορά που είχα βρει μέσα ήταν για μια φυλή που οι πατεράδες (όπως συμβαίνει συνήθως στις «παραδοσιακές» κοινωνίες) δεν ασχολούνταν πολύ με την ανατροφή των παιδιών και τα έπαιρναν αγκαλιά μόνο για να πάνε να τα επιδείξουν στο υπόλοιπο χωριό, πάντοτε όμως φοβούμενοι ότι το μωρό θα έκανε πάνω τους πιπί ή κακά. «Δηλαδή δεν φορούν πάνες τα μωρά στις φυλές αυτές;», σκέφτηκα όταν το διάβασα. Σοκ. Μετά θυμήθηκα όλες τις εικόνες που έχω στο μυαλό μου από «πρωτόγονες» φυλές, εικόνες που έχω δει στο ίντερνετ και σε ντοκιμαντέρ. Και, όντως, δεν μου ερχόταν θύμηση από μωρό με πάνες. Μα, είναι δυνατόν; Πώς ξέρουν οι ενήλικες ότι τα μωρά θέλουν να κάνουν την ανάγκη τους;
Ψάχνοντας το θέμα, συνειδητοποίησα το εξής παράξενο: οι περισσότεροι από εμάς που είμαστε σήμερα γονείς, σταματήσαμε να φοράμε πάνες κάπου στην ηλικία των 18 μηνών. Ρωτήστε τους γονείς σας, να σας πουν σε ποια ηλικία εσείς «κόψατε» την πάνα. Στην Αμερική τη δεκαετία του ’40, η μέση ηλικία που τα μωρά σταματούσαν τις πάνες ήταν οι 12 με 18 μήνες. Σήμερα, η αντίστοιχη ηλικία είναι τα τρεισήμισι χρόνια! Πώς τα κατάφερναν τότε; Και πώς τα καταφέρνουν όχι μόνο οι «πρωτόγονες» φυλές, αλλά και ο μισός πληθυσμός της γης να έχουν τα μωρά τους στεγνά χωρίς πάνες από την ηλικία των 12 μηνών;
Πολλά έχουν αλλάξει τα τελευταία χρόνια, αλλά οι δύο σημαντικότεροι παράγοντες που εγώ προσωπικά εντοπίζω ως καθοριστικούς για την επέκταση του μέσου όρου ηλικίας που τα μωρά σταματούν τις πάνες, είναι α) οι πάνες μίας χρήσης και β) οι έντονοι ρυθμοί ζωής.
Οι πάνες μίας χρήσης άρχισαν να παράγονται βιομηχανικά στις αρχές του εικοστού αιώνα και από τότε έχουν εξελιχθεί τεχνολογικά με τον ίδιο ρυθμό όπως εξελίχθηκαν και τα αυτοκίνητα από τότε μέχρι σήμερα! Όντως οι πάνες κάνουν αυτό που διαφημίζουν: δεν αφήνουν τα μωρά να νιώθουν πάνω τους την υγρασία, ενώ απαλλάσσουν και τους γονείς από το να σκέφτονται συνεχώς ότι πρέπει να αλλάξουν πάνα στο μωρό τους, αφού μπορεί να πάνε για ώρες και ώρες μέχρι να αρχίσουν να παραπονιούνται τα μωρά (και αυτό είναι συνήθως αφού έχουν κάνει κακά, όχι πιπί). Επομένως, έχει χαθεί κάτι πολύ σημαντικό: η άβολη αίσθηση που προκύπτει όταν φοράμε βρεγμένα (ή, ακόμα χειρότερα, λερωμένα με κακά) ρούχα. Τα μωρά, όπως ίσως έχετε διαπιστώσει όλοι οι νέοι γονείς, απεχθάνονται να αισθάνονται λερωμένα και κλαίνε όταν θέλουν να τα αλλάξουμε. Κάτι όμως που όλοι μας έχουμε συστηματικά «εκπαιδευτεί» να αγνοούμε, επειδή δεν ξέρουμε καν ότι υπάρχει, είναι η διάθεση του μωρού να επικοινωνήσει μαζί μας και να μας πει ότι θέλει να κάνει την ανάγκη του, πριν να την κάνει.
Βλέπω ήδη τα φρύδια να σηκώνονται. Σιγά τώρα, τι λέει αυτή; Είναι δυνατόν; Αφού όλοι οι ψυχολόγοι λένε να μην τα πιέζουμε και «θα κόψουν την πάνα όταν είναι έτοιμα» και «θα τους προκαλέσεις ψυχολογικά αν τα πιέζεις πολύ νωρίς» κλπ. Δεν μιλάμε όμως εδώ για κανενός είδους πίεση. Μιλάμε για επικοινωνία. Σκεφτείτε το. Πώς το ξέρετε ότι το βρέφος σας πεινά; Περιμένετε να σας πει λεκτικά «μαμά, πεινάω»; Όχι βέβαια! Το βλέπετε, πλαταγίζει τη γλωσσίτσα του, ψάχνει δεξιά αριστερά, γυρίζει το κεφαλάκι του κλπ. Πώς ξέρετε ότι το βρέφος σας νυστάζει; Σας λέει «μαμά θέλω νάνι»; Όχι! Τρίβει τα ματάκια του, κλαίει, θέλει αγκαλίτσα κλπ. Με τον ίδιο λοιπόν τρόπο που τα μωρά μπορούν να επικοινωνήσουν άλλες βασικές τους ανάγκες για την επιβίωση, έτσι μπορούν να επικοινωνήσουν και την ανάγκη τους για ούρηση ή αφόδευση, καθώς ενστικτωδώς δεν θέλουν να λερώνουν τους φροντιστές τους και τους χώρους όπου κοιμούνται. Τα σημάδια είναι πανανθρώπινα και, όταν τα μάθει κανείς, τότε διαπιστώνει ότι πολλά από αυτά που αποδίδουμε στα μωρά απλώς ως «γκρίνια», δεν είναι τίποτα άλλο από την επιθυμία τους να μας πούνε ότι θέλουν να κάνουν την ανάγκη τους!
Είναι όμως τόσο βαθιά εμπεδωμένη στην κουλτούρα μας η ιδέα ότι τα μωρά δεν είναι ικανά να ελέγξουν τους σφιγκτήρες τους, που αποτελεί σοκ το να μάθει κανείς ότι δεν είναι ακριβώς έτσι τα πράγματα. Σίγουρα, έπαιξε ρόλο και το επιθετικό μάρκετινγκ των μεγάλων εταιρειών που κατασκευάζουν πάνες μίας χρήσης. Στον κόσμο των γονιών που έχουν ψάξει αυτό το θέμα, ακούγονται πολλά για έναν συγκεκριμένο παιδίατρο, καθηγητή του Harvard, ο οποίος υπέγραψε συμβόλαια με τις εταιρείες κατασκευής πάνων μίας χρήσης και κυκλοφόρησε «επιστημονικά» άρθρα στα οποία υποστηρίζει (χωρίς όμως να βασίζεται σε κάποια σοβαρή έρευνα) ότι είναι «επικίνδυνο» να βγάζουν την πάνα πολύ νωρίς τα μωρά. Ο ίδιος αυτός παιδίατρος είναι και που διαφήμιζε τη δεκαετία του ’90 πανάκια συγκεκριμένης εταιρείας μέγεθος 6 (δηλαδή για τα πολύ μεγάλα και βαριά παιδιά, αυτά που περνάνε τα τρία χρόνια και εξακολουθούν να φορούν πάνες).
Ας δούμε τώρα τον άλλο παράγοντα, τους έντονους ρυθμούς ζωής. Σήμερα, δουλεύουμε και κινούμαστε με τόσο τρελούς ρυθμούς, που μεγαλώνουμε τα παιδιά μας δύο άνθρωποι μόνοι μας (καμιά φορά και μόνο ένας). Τρέχουμε να τα προλάβουμε όλα και συχνά μπορεί να βλέπουμε τα παιδιά μας μόνο για λίγη ώρα πριν να κοιμηθούν. Άρα πάει περίπατο η επικοινωνία αναγκών. Σκεφτείτε τώρα πώς ήταν τα πράγματα παλαιότερα, σε πιο «παραδοσιακές» κοινωνίες: όλοι μεγαλώνουν μαζί με βρέφη στο σπίτι και όλοι γνωρίζουν τα σημάδια επικοινωνίας των μωρών. Η μητέρα έχει πάντα στη διάθεσή της γιαγιάδες, αδερφές, θείες, ανιψιές, ξαδέλφες να βοηθήσουν πηγαίνοντας το μωρό να κάνει τις ανάγκες του εκεί που τις κάνει και ο υπόλοιπος κόσμος, άρα είναι λογικό τα μωρά να είναι στεγνά χωρίς πάνες από πολύ πολύ νωρίς. Συγκρίνετε τώρα με εμάς, το πιεσμένο μας πρόγραμμα, την πιθανότητα να είμαστε ένας ενήλικας με περισσότερα από ένα παιδάκια που θέλουν αγάπη και σημασία και παιχνίδι ταυτόχρονα….άρα, πώς είναι δυνατόν να έχουμε στεγνά μωρά τόσο νωρίς, έστω κι αν μάθουμε να ακούμε τα σημάδια τους ότι θέλουν να κάνουν την ανάγκη τους;
Στις παραδοσιακές κοινωνίες, η μέθοδος αυτή είναι τόσο συνηθισμένη, που δεν έχει καν όνομα. Είναι απλώς το πώς μεγαλώνουν οι άνθρωποι τα παιδιά τους και πώς τα μεγάλωναν από καταβολής κόσμου (μέχρι τις αρχές του εικοστού αιώνα). Στον δυτικό κόσμο, που τώρα ξανα-ανακαλύπτει την ξεχασμένη αυτή γνώση, η μέθοδος είναι γνωστή με διάφορα ονόματα. Το πιο γνωστό είναι μάλλον elimination communication (δηλαδή η επικοινωνία της αφόδευσης και ούρησης, EC για συντομία), αλλά υπάρχουν και άλλα όπως infant pottying, diaper-free, natural infant hygiene κλπ. Υπάρχει επίσης και η φράση infant potty training, μια φράση που δεν μου αρέσει, καθώς δεν «εκπαιδεύουμε» τα παιδιά. Μάλλον εμείς οι γονείς και οι φροντιστές εκπαιδευόμαστε ώστε να συντονιζόμαστε με τα παιδιά μας και να τα βοηθάμε να παραμένουν στεγνά.
Και μια μικρή αναφορά στις δικές μου εμπειρίες: λίγο πριν τα πρώτα γενέθλια της κόρης μου, παρατήρησα ότι κάθε πρωί, μόλις ξυπνούσε, καθόταν πάνω στο κρεβάτι και έκανε κακά. Αυτό συνέχισε σταθερά για μια βδομάδα. Αποφάσισα λοιπόν να το εκμεταλλευτώ. Αντί να αλλάζω λερωμένες πάνες, μια μέρα μόλις ξυπνήσαμε την πήρα αγκαλιά και την έβαλα να καθίσει στο καθικάκι (γιογιό το λένε στην Ελλάδα). Κάθισα κι εγώ απέναντί της στην τουαλέτα και έκανα ότι σφίγγομαι, ώστε να με δει και να με μιμηθεί. Δεν ήθελε και πολύ! Φυσικά, το έχει και η ηλικία εκείνη να μιμούνται αμέσως ό,τι βλέπουν, αλλά ήταν και η ώρα της να κάνει έτσι κι αλλιώς. Αυτό ήταν! Άμεση επιτυχία! Από εκείνη τη μέρα και μέχρι περίπου τους 21 μήνες, όταν ήταν μαζί μου είχαμε περίπου 80-90% επιτυχία στο καθικάκι, ενώ με τις γιαγιάδες, οι οποίες επίσης άρχισαν να βλέπουν τα «σημάδια» που τους έδειχνε και την πήγαιναν στο καθικάκι, είχε επιτυχία 60-70%.
Με το πιπί με την κόρη μου δεν ασχολήθηκα τότε, γιατί δεν ήξερα ότι μπορεί ένα μωρό τόσο μικρής ηλικίας να κάνει και πιπί στο καθικάκι. Αλλά μόνη της η κόρη μου όταν έγινε 21 μηνών μου είπε μια μέρα ότι δε θέλει την πάνα (ήταν ιδιαίτερα εύγλωττη, συνεννοούμασταν μια χαρά από πολύ μικρή ηλικία). Έτσι κόψαμε την πάνα. Είχαμε 3-4 μέρες όπου έβρεχε τα ρούχα της, αλλά δεν αντιδρούσαμε αρνητικά. Απλώς της υπενθύμιζα ότι μόνη της είπε ότι δε θέλει την πάνα και, αν θέλει να συνεχίσει να φοράει βρακάκι, πρέπει να μου το λέει για να την πηγαίνω. Δεν μπορώ να φανταστώ, με τον έντονο χαρακτήρα που έχει, πώς θα ήταν αν έπρεπε να κάνουμε «εκπαίδευση τουαλέτας» μετά τα δύο χρόνια! Και μόνο που το σκέφτομαι, τρέμω! Άρα λοιπόν, ήταν δυνατόν. Η κόρη μου έκοψε από μόνη της τις πάνες στους 21 μήνες.
Με τον γιο μου που γεννήθηκε με τρία χρόνια διαφορά από την κόρη μου, ήμουν πιο υποψιασμένη. Αγόρασα βιβλίο, ενημερώθηκα, είπα και του άντρα μου τι θα γίνεται από δω και πέρα και ξεκινήσαμε! Είναι υπέροχο πράγμα να ξέρεις ότι μπορείς να βοηθήσεις το μωρό σου να παραμείνει καθαρό και στεγνό και να μπορείς να ερμηνεύσεις το κλάμα του. Ήταν ένα παράξενο, για τα δεδομένα της κοινωνίας μας, ταξίδι. Έμαθα να κουβαλώ παντού το φορητό καθικάκι, να εντοπίζω την τουαλέτα μόλις μπαίνουμε σε ένα κτήριο ή πιθανές ήσυχες και διακριτικές γωνίτσες στα πάρκα. Κάθε φορά που «κολλούσα» ρωτούσα στα σχετικά μαμαδογκρουπ (είναι πολλά!) και έμαθα κόλπα όπως να δίνω λίγο νερό στο μωράκι μου να πιει την ώρα που κάθεται στο γιογιό, αν τα κρατάει και δεν τα κάνει ή να αλλάζω τόπο/δοχείο/φροντιστή. Με τούτα και με κείνα, στους 19 μήνες ο γιος μου ξεκίνησε τα βρακάκια και δεν κοιτάξαμε ποτέ πίσω!
Δεν είναι δύσκολο να βοηθήσει κανείς το παιδί του – είτε βρέφος είναι, είτε νήπιο – να μείνει στεγνό, ακολουθώντας αυτή τη μέθοδο. Το σημαντικό είναι να θυμόμαστε ότι δεν είναι αυτοσκοπός το να «κόψουμε την πάνα νωρίς». Δεν ανεξαρτητοποιούνται με την τουαλέτα όλα τα μωρά που κάνουν EC νωρίς. Ο σκοπός δεν είναι αυτός. Το κέρδος είναι η σχέση που χτίζεται, ότι το παιδί ακούει το σώμα του και δεν εκπαιδεύεται να αγνοεί το ένστικτό του. Έτσι, δεν αποτελεί μυστήριο όλη αυτή η διαδικασία και δεν ανακαλύπτει ξαφνικά το παιδί τι γίνεται «εκεί κάτω» όταν γίνει τριών χρονών. Το παιδί είναι και παραμένει σε επαφή με το σώμα του και η όλη διαδικασία ολοκληρώνεται σταδιακά, αργά και χωρίς πίεση. Και αυτό είναι το πιο σημαντικό (εντάξει, και το γεγονός ότι δεν καθαρίζεις λερωμένα κωλαράκια!). Τα μωρά γεννιούνται έτοιμα να μας πούνε πότε θέλουν να κάνουν την ανάγκη τους. Το θέμα είναι εμείς να μάθουμε να ακούμε.
Πηγές:
Olson, A. (2016). Go Diaper Free. A simple handbook for elimination communication. The Tiny World Company, Asheville, NC, United States
Salcito, K. (May 8, 2015). Why cloth diapers might not be the greener choice, after all. Άρθρο στην Washington Post online, τελευταία πρόσβαση 3 Ιουνίου 2018.
Μωρά χωρίς πάνες – elimination communication Greece. Κλειστό γκρουπ στο facebook. Μπορείτε να κάνετε αίτημα για να μπείτε εδώ.
Για όποιον θέλει να το ψάξει περισσότερο, μια καλή αρχή είναι αυτή η ιστοσελίδα και αυτό το κανάλι στο youtube
Η Ιόλη Ορφανίδη είναι φιλόλογος, μητέρα δύο παιδιών και αντιπρόεδρος του ΜΚΟ Birth Forward
