Σχολικός εκφοβισμός: Οι επιπτώσεις και πως μπορούμε να τον αντιμετωπίσουμε

Ο σχολικός εκφοβισμός αποτελεί ένα παγκόσμιο και διαχρονικό φαινόμενο βίας που με τη πάροδο του χρόνου βλέπουμε να έχει καταστροφικά αποτελέσματα όχι μόνο στα θύματα, στους θύτες, στις οικογένειες τους αλλά και στο σύνολο γενικά. Εάν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα δημιουργούνται μακροπρόθεσμες και αρνητικές επιπτώσεις σε όλους τους εμπλεκόμενους και κυρίως στο θύμα.

Ο σχολικός εκφοβισμός είναι μια συνειδητή επιθετική συμπεριφορά που έχει ως στόχο να προκαλέσει πόνο ή αναστάτωση. Εκδηλώνεται με άμεσο τρόπο π.χ. ξυλοδαρμός, λεκτική επίθεση  και έμμεσο τρόπο π.χ. διάδοση ψευδών φημών, αποκλεισμό από ομάδα συνομήλικων.

Λόγοι Σχολικού Εκφοβισμού:

• Επιθετική Συμπεριφορά
• Προκαταλήψεις για κάποια άτομα με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ή διαφορετικές απόψεις
• Παιδιά που βιώνουν ψυχική ή σωματική κακοποίηση
• Κάποια παιδιά όταν προχωρούν σε ποιο μεγάλη τάξη ή αλλάζουν σχολείο θέλουν να εδραιώσουν τη δύναμη τους με αυτό τον τρόπο
• Εκφοβισμός μπορεί να υπάρξει και σε ‘τοξικές’ φιλίες. Άτομα που κάνουν παρέα μπορεί κατά διαστήματα να αποκλείουν ένα άτομο χωρίς κάποιο ιδιαίτερο λόγο

Τα παιδιά που δέχονται βία έχουν περισσότερες πιθανότητες να υποφέρουν από: 

• Σωματικές και ψυχοσωματικές διαταραχές: όπως πονοκεφάλους, πόνο στο στομάχι, βραδινή ενούρηση ή αϋπνίες
• Συχνότερα συμπτώματα κατάθλιψης
• Μειωμένη αυτοεκτίμηση
• Απέχθεια για το σχολείο
• Υψηλότερα επίπεδα κοινωνικής απομόνωσης
• Αισθήματα μοναξιάς στο σχολείο
• Αυξημένος φόβος και άγχος
• Δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις
• Μειωμένη σχολική απόδοση

Τα παιδιά που εκδηλώνουν βίαιη συμπεριφορά παρουσιάζουν συχνότερα:

• Νοητικές και ψυχικές διαταραχές όπως διάσπαση προσοχής, υπερκινητικότητα, μαθησιακές δυσκολίες, κατάθλιψη
• Περισσότερες πιθανότητες ως ενήλικες να εμπλακούν σε εγκληματικές ενέργειες, να παρουσιάσουν βίαιη συμπεριφορά στο σπίτι τους και να κάνουν χρήση αλκοόλ ή ναρκωτικών.
• Χαμηλότερες σχολικές επιδόσεις

Το παιδί μας μπορεί να μας πει πως το πειράζουν άλλα παιδιά, πως το αποκαλούν διάφορα ονόματα, πως του παίρνουν τα πράγματα του, πως το αφήνουν έξω από το παιχνίδι ή πως ακόμα ότι δέχεται απειλές.

Υπάρχει περίπτωση το παιδί να μην εκφραστεί ξεκάθαρα για όσα βιώνει. Κάποια σημάδια όμως μπορεί να φανερώσουν αν συμβαίνει κάτι τέτοιο:

Σωματικά και Ψυχοσωματικά συμπτώματα:

• Μώλωπες, γδαρσίματα
• Σκισίματα στα ρούχα
• Απώλεια προσωπικών αντικειμένων
• Διαταραχές στη διατροφή και στον ύπνο
• Βραδινή Ενούρηση
• Πόνος στη κοιλιά και στο κεφάλι
• Άγχος, έντονη ανησυχία, μυστικοπάθεια, μελαγχολία

Όλα αυτά τα σημάδια και οι αλλαγές δεν σημαίνει απαραίτητα πως είναι αποτέλεσμα εκφοβισμού, μπορεί να προέρχονται από άλλα προβλήματα. Αν σας ανησυχεί η συμπεριφορά του παιδιού σας θα πρέπει να συμβουλευτείτε τον παιδίατρο ή ένα ψυχολόγο για σωστή διάγνωση και αντιμετώπιση.

Μιλώντας με το παιδί για τον εκφοβισμό

Όταν μιλάτε στο παιδί σας για το σχολείο είναι σημαντικό να κρατάτε τη συζήτηση χαλαρή και ευχάριστη. Αποφύγετε να βομβαρδίσετε το παιδί με πολλές και δύσκολες ερωτήσεις. Επιλέξτε σύντομες και απλές ερωτήσεις, επιτρέψτε στο παιδί να απαντήσει και απλώς βοηθήστε το να εκφραστεί ελεύθερα ενθαρρύνοντας το. Χρησιμοποιήστε ερωτήσεις και φράσεις όπως: «Τι έγινε μετά;», «Καταλαβαίνω γιατί ένιωσες έτσι», «Τα υπόλοιπα παιδιά πως αντέδρασαν;», «Ο/η δάσκαλος/α τι είπε;». Αυτή η προσέγγιση βοηθάει το παιδί να εκφραστεί πιο εύκολα.

Ο εκφοβισμός μπορεί να πλήξει σημαντικά την αυτοπεποίθηση και την αυτοεκτίμηση του παιδιού άρα είναι σημαντικό να παρέμβουμε άμεσα. Το παιδί χρειάζεται καθοδήγηση, αγάπη και στήριξη, στο σπίτι αλλά και στο σχολείο.

Βήματα που μπορούμε να ακολουθήσουμε

Το πρώτο βήμα που πρέπει να κάνουμε είναι να προωθήσουμε το παιδί να μιλήσει για τα περιστατικά εκφοβισμού. Όσες περισσότερες πληροφορίες μαζέψουμε, τόσο πιο εύκολο θα είναι να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα.

1. Ακούω: Επιλέγω κάποιο ήσυχο χώρο για συζήτηση και επιτρέπω στο παιδί να μιλήσει ελεύθερα

2. Ψυχραιμία: Το παιδί μπορεί να αφηγηθεί περιστατικά που θα μας εκνευρίσουν και θα μας αναστατώσουν. Είναι σημαντικό να παραμείνουμε ψύχραιμοι και να δείξουμε στο παιδί πως μπορούμε να το διαχειριστούμε.

3. Επανάληψη: Είναι σημαντικό να επιβεβαιώσουμε πως έχουμε κατανοήσει όσα μας έχει αφηγηθεί το παιδί άρα είναι καλό να επαναλάβουμε περιληπτικά στο παιδί όσα καταλάβαμε πως συνέβησαν για να μας επιβεβαιώσει πως ισχύουν

4. Διαχείριση των συναισθημάτων: Ρωτάμε το παιδί πως νιώθει μέσα σε αυτή την κατάσταση και του εξηγούμε πως είναι φυσιολογικό να νιώθει έτσι.

5. Ποιος φταίει; Εξηγούμε στο παιδί πως δεν είναι δικό του το φταίξιμο

Σε δεύτερη φάση

1. Δράση: Λέμε στο παιδί πως δεν είναι αποδεκτή αυτή η συμπεριφορά και πως θα αναλάβουμε δράση για να σταματήσει

2. Ενθάρρυνση: Δείχνω στο παιδί πως έχει πράξει σωστά με το να μοιραστεί τα περιστατικά μαζί μας και τονώνω την αυτοπεποίθηση του (Μπράβο που το είπες, έχεις πολύ θάρρος, θα το ξεπεράσουμε μαζί)

3. Κοινό σχέδιο: Λέμε στο παιδί πως θα το βοηθήσουμε να απαλλαγεί από αυτές τις συμπεριφορές. Καταστρώνουμε μαζί ένα σχέδιο και το ρωτάμε τι χρειάζεται από εμάς

4. Αποφεύγουμε σχόλια που μπορεί να μειώσουν κι άλλο την αυτοπεποίθηση του παιδιού: «Πρέπει να επιτεθείς πίσω» «Εσύ τους αφήνεις να σου φέρονται έτσι»

Εξηγούμε την αιτία του εκφοβισμού

Ίσως είναι πιο εύκολο για το παιδί να αντιμετωπίσει με θάρρος την κατάσταση αν κατανοήσει γιατί μερικά παιδιά γίνονται επιθετικά.

Με απλά λόγια μπορούμε να τους πούμε:

• Αντιγράφουν άλλα άτομα και δεν ξέρουν πως δεν είναι σωστό και πληγώνουν τα υπόλοιπα παιδιά
• Δεν ξέρουν πώς να συνεργαστούν
• Μπορεί να έχουν κάποια προβλήματα στο σπίτι ή στο σχολείο και κάνουν άλλα παιδιά να νιώσουν άσχημα γιατί νομίζουν πως έτσι να νιώσουν καλύτερα

Συνεργασία με τον Εκπαιδευτικό

Η συνεργασία του γονιού με τον Εκπαιδευτικό και το Σχολείο είναι απαραίτητη για τη μείωση του σχολικού εκφοβισμού.

Πώς μπορεί ο εκπαιδευτικός να βοηθήσει;

1. Κάνουμε μια πρώτη συζήτηση με τον εκπαιδευτικό χωρίς να είναι παρόν το παιδί μας.

2. Παρουσιάζουμε τις ανησυχίες μας, μοιραζόμαστε τα γεγονότα και δείχνουμε πρόθεση να αντιμετωπίσουμε από κοινού το πρόβλημα.

3. Ζητάμε την άποψη του εκπαιδευτικού και ρωτάμε αν έχει παρατηρήσει κάτι

4. Μιλάμε με ψυχραιμία και δεν ρίχνουμε ευθύνες. Αν ο εκπαιδευτικός μας πει πως θεωρεί πως είναι απλά πειράγματα, εξηγούμε με ηρεμία την άποψη μας και επιμένουμε πως πρέπει να λάβουμε όλη μαζί δράση

5. Τελειώνουμε τη συνάντηση με ένα κοινό πλάνο. Για παράδειγμα, «Παρακαλώ μιλήστε και με τους υπόλοιπους εκπαιδευτικούς ώστε να έχουν υπόψη τους τι συμβαίνει και εγώ θα παρατηρώ τη συμπεριφορά του παιδιού μου στο σπίτι. Θα συναντηθούμε σε μία εβδομάδα για να μιλήσουμε ξανά»

Πώς μπορώ να στηρίξω το παιδί μου;

• Αγάπη και στοργή: Δείχνω στο παιδί μου αγάπη και στοργή λαμβάνοντας υπόψη την προσωπικότητα και την ηλικία του παιδιού (αγκαλιά, χάδι). Κάποια παιδιά μπορεί να νιώσουν άβολα με κάποιες εκδηλώσεις αγάπης που δεν έχουν συνηθίσει.
• Ακούω τι έχει να πει: Δίνω προσοχή σε όλα όσα λέει ακόμα και ασήμαντα. Ίσως μας δοθεί η ευκαιρία να συζητήσουμε και για όσα τον/την απασχολούν.
• Προσωρινό πρόβλημα: Προσπαθούμε να μεταδώσουμε στο παιδί πως το πρόβλημα θα ξεπεραστεί και δεν θα αντιμετωπίζει πάντα τέτοιες συμπεριφορές.
• Φταίξιμο: Εξηγούμε πως δεν υπάρχει φταίξιμο από το ίδιο το παιδί και πως η διαφορετικότητα του είτε οι απόψεις του δεν είναι λόγος για αρνητική αντιμετώπιση ή περιθωριοποίηση.
• Στήριξη: Προσφέρουμε στήριξη και ζητάμε την άποψη του παιδιού όσον αφορά τη δική μας εμπλοκή «Τι νομίζεις πως πρέπει να γίνει τώρα;» «Θα ήθελες να μιλήσω με τους εκπαιδευτικούς και το σχολείο;»
• Ασφαλή μέρη και άτομα: Αν ο εκφοβισμός παίρνει σοβαρές διαστάσεις και επηρεάζει σημαντικά το παιδί, θα πρέπει να καθοριστούν σημεία και άτομα (εκπαιδευτικοί, συμμαθητές, προπονητές) με τα οποία το παιδί νιώθει ασφάλεια και μπορεί να καταφύγει σε περίπτωση κρίσης.

Πολλές φορές τα παιδιά δεν νιώθουν άνετα να μιλήσουν για αυτό το θέμα με τους γονείς είτε γιατί ντρέπονται είτε γιατί θεωρούν πως δεν θα το χειριστούν σωστά. Μπορούμε να παροτρύνουμε το παιδί να μιλήσει σε κάποιο άλλο άτομο που εμπιστεύεται ή σε κάποιο ψυχολόγο