Υπογόνιμο σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, θεωρείται το ζευγάρι που μετά από επαφές χωρίς προφύλαξη για περισσότερο από ένα έτος, δεν έχει επιτύχει σύλληψη σε γυναίκες ηλικίας μέχρι 35 ετών.
Σε μεγαλύτερες ηλικίες το χρονικό όριο περιορίζεται σε 6 μήνες. Αυτό συμβαίνει περίπου στο 15% των ζευγαριών. Περίπου 85% των ζευγαριών θα καταλήξουν σε εγκυμοσύνη μέσα σε 1 χρόνο από την έναρξη ελεύθερων και συχνών επαφών. Όταν το αναπαραγωγικό σύστημα της γυναίκας και το ορμονικό της προφίλ είναι φυσιολογικά και το σπέρμα του άνδρα δεν έχει πρόβλημα, αλλά το ζευγάρι δεν μπορεί να συλλάβει, τότε μιλάμε για ανεξήγητη υπογονιμότητα.
Ποια είναι τα βασικότερα αίτια της υπογονιμότητας;
Η υπογονιμότητα οφείλεται σε διάφορους παράγοντες. Στο ένα τρίτο των περιπτώσεων οφείλεται σε προβλήματα της γυναίκας, στο άλλο ένα τρίτο σε προβλήματα του άνδρα. Στο 23% η αιτία δεν μπορεί να αποσαφηνισθεί. H ποιότητα του σπέρματος είναι πρωταρχικής σημασίας. Φλεγμονές όπως προστατίτιδα ή ορχίτιδα, τραυματισμοί, εκ γενετής ανωμαλίες (π.χ. κρυψορχία), καθώς και άλλες παθολογικές καταστάσεις (π.χ. κιρσοκήλη) μπορούν να επηρεάσουν την ποιότητα του σπέρματος.
Ο σαλπιγγικός παράγοντας αποτελεί εξίσου σημαντική αιτία υπογονιμότητας. Στις σάλπιγγες μεταφέρεται το ωάριο και γονιμοποιείται από το σπερματοζωάριο, οπότε και το γονιμοποιημένο πλέον ωάριο μεταφέρεται στη μήτρα, όπου εμφυτεύεται και αναπτύσσεται. Πολλές φορές υπάρχουν περιπτώσεις απόφραξης σαλπίγγων. Η απόφραξη εμποδίζει τη συνεύρεση του ωαρίου με το σπερματοζωάριο και ως εκ τούτου εμποδίζει τη γονιμοποίηση. Είναι πιθανό να οφείλεται σε κάποια προηγούμενη χειρουργική επέμβαση ή λόγω φλεγμονής (π.χ. από χλαμύδια) στο παρελθόν. Έτσι προκαλούνται σαλπιγγίτιδες, υδροσάλπιγγες και πυοσάλπιγγες.
Οι διαταραχές της ωορρηξίας αποτελούν έναν από τους κυριότερους παράγοντες που οδηγεί σε υπογονιμότητα. Μια γυναίκα μπορεί να μην κάνει καθόλου ωορρηξία ή να μην κάνει αρκετά συχνά. Καταστάσεις που προκαλούν προβλήματα ωορρηξίας είναι: το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, η υπερπρολακτιναιμία, τα προβλήματα του θυρεοειδούς, η πρώιμη εμμηνόπαυση, όπου οι ωοθήκες της γυναίκας σταματούν να λειτουργούν πριν τα 40 έτη και οι ακραίες αλλαγές στο βάρος.
Άλλο συχνό αίτιο γυναικείας υπογονιμότητας είναι και η ενδομητρίωση. Η εμφύτευση δηλαδή ενδομητρικού ιστού, ο οποίος, υπό φυσιολογικές συνθήκες, εντοπίζεται μόνον εντός της μήτρας.
Η ηλικία μιας γυναίκας είναι πάρα πολύ σημαντική όσον αφορά την ποιότητα και την ποσότητα των ωαρίων που παράγει. Καθώς τα χρόνια περνούν η ποιότητα δυστυχώς αλλάζει και αυξάνονται οι πιθανότητες για χρωμοσωμικές ανωμαλίες. Ταυτόχρονα το ωάριο έχει σκληρύνει με αποτέλεσμα το σπερματοζωάριο να μην μπορεί να το διαπεράσει και να το γονιμοποιήσει. Το 30% των ζευγαριών, όπου η γυναίκα είναι άνω των 30, αντιμετωπίζουν πρόβλημα γονιμότητας ενώ στα 40 ανεβαίνει στα 2/3. Επίσης είναι αρκετές πλέον οι περιπτώσεις όπου γυναίκες καθυστερούν να τεκνοποιήσουν με αποτέλεσμα να έχουμε πιο εμφανή τα συμπτώματα της πρόωρης ωοθηκικής ανεπάρκειας και της αδυναμίας παραγωγής ωαρίων. Η ηλικία λοιπόν ακόμα και αν όλα τα υπόλοιπα είναι σωστά παίζει ένα πάρα πολύ σημαντικό ρόλο.
Τι εξετάσεις πρέπει να γίνουν;
Σπερμοδιάγραμμα με το οποίο ελέγχουμε τον όγκο του σπέρματος, τον αριθμό, την κινητικότητα και την μορφολογία των σπερματοζωαρίων.
Διακολπικό υπερηχογράφημα για να ελεγχθούν οι ωοθήκες και η μήτρα.
Εξετάσεις αίματος που σχετίζονται με τον κύκλο όπως η FSH, η LH, η οιστραδιόλη, η προλακτίνη, η αντιμυλλέριος ορμόνη (AMH) και η προγεστερόνη αλλά και θυρεοειδικός έλεγχος.
Σαλπιγγογραφία: Πραγματοποιείται υποχρεωτικά σε ακτινολογικό εργαστήριο. Συνίσταται στην έγχυση μέσα από τον τράχηλο σκιαστικού υγρού και στην απεικόνιση με ακτίνες Χ της ενδομήτριας κοιλότητας καθώς και των σαλπίγγων. Πραγματοποιείται έτσι ώστε να ελέγξουμε τη διαβατότητα των σαλπίγγων, αλλά και μας δίνει μια εικόνα της ανατομίας της μήτρας αποκαλύπτοντας τυχόν προβλήματα, όπως δίκερως μήτρα, διάφραγμα κτλ.
Λαπαροσκόπηση- Υστεροσκόπηση: συνιστώνται όταν φαίνεται από τις αρχικές εξετάσεις ότι υπάρχει πρόβλημα στις σάλπιγγες, η γυναίκα έχει ιστορικό πυελικών φλεγμονών ή όταν υπάρχει πιθανότητα ενδομητρίωσης. Η λαπαροσκόπηση θεωρείται μια πλήρης μέθοδος ελέγχου της διαβατότητας των σαλπίγγων, αλλά και απεικόνισης του εσωτερικού της κοιλιάς για τη διάγνωση κάθε άλλης παθολογίας που σχετίζεται με την υπογονιμότητα (όπως η ενδομητρίωση). Σημαντικό πλεονέκτημα της μεθόδου είναι ότι επιτρέπει ακόμα και τη θεραπεία την ίδια στιγμή που γίνεται η διάγνωση.
Το άγχος της τεκνοποίησης είναι πιθανό να καταβάλλει το ζευγάρι που βρίσκεται σε προσπάθεια. Οι μέρες της ωορρηξίας μπορεί να σηματοδοτούν την κατάλληλη στιγμή για γονιμοποίηση, όμως αυτό δεν σημαίνει ότι οι σεξουαλικές επαφές πρέπει να πραγματοποιούνται μόνο τότε. Συστήνουμε τακτικές επαφές ανά δύο με τρεις ημέρες καθ’ όλη τη διάρκεια του μήνα χωρίς άγχος και διάρκεια. Ο οργανισμός δεν μπορεί να λειτουργήσει ρομποτικά, γι’ αυτό αφήστε για λίγο πίσω σας θερμόμετρα, κιτ ωορρηξίας και τεστ κυήσεως και απολαύστε τον σύντροφο σας. Εξάλλου πρόσφατες έρευνες δείχνουν την πιθανότητα σύλληψης ακόμα και μακριά από την ωορρηξία! Συχνές επαφές, απαλλαγμένες από στρες και «πρέπει» και η μαγική στιγμή που περιμένετε θα έρθει.
Μάρκου Κωνσταντίνος – Μαιευτήρας-γυναικολόγος
